Chuyện về "Bà tổ nghề làng gốm Chu Đậu"

Nổi danh từ thế kỷ 15 khi đưa Gốm Chu đậu rạng danh khắp nơi trên thế giới, bà Bùi Thị Hý, bà tổ nghề Gốm Chu Đậu, nữ doanh nhân tài hoa đầu tiên của Việt Nam, đã tạo ra những di sản vô cùng to lớn để thế hệ doanh nhân Việt ngày nay tiếp tục phát triển dòng gốm cổ với hàng trăm năm lịch sử, “mang bản sắc Việt tỏa sáng khắp năm châu”.

Người phụ nữ đi trước thời đại

Trong xã hội phong kiến của Thế kỷ 15 khi tư tưởng “trọng nam khinh nữ” ăn sâu vào tiềm thức và cuộc sống của người dân Việt Nam, khi những người phụ nữ thời đại đó chỉ biết “an phận thủ thường” thì bà Bùi Thị Hý đã có những suy nghĩ và hành động mà thời bấy giờ rất hiếm người nào dám nghĩ tới.

Chuyện về nghệ nhân Bùi Thị Hý - Nguồn video: VTV4 - Đài truyền hình Việt Nam

Ngay từ thuở nhỏ, doanh nhân Bùi Thị Hý đã là người ham học, ham hiểu biết. Bà không chỉ thông kinh sử, giỏi thơ phú, giỏi vẽ mà còn là người thích võ và trượng nghĩa. Chuyện xưa kể lại trong một lần thi vẽ có ra đề quy định, khi ba tiếng trống dứt, ai vẽ xong trước và đẹp nhất ba con chim thì sẽ được thưởng một con trâu. Kỳ thi này, bà đã giành giải nhất. Nhiều thông tin cũng truyền lại, bà cũng như nữ tiến sĩ Bùi Thị Duệ từng giả trai đi thi khoa bảng. Tuy nhiên, khi thi đến tam trường thì bà bị phát hiện thân phận, nhờ là cháu danh tướng Bùi Quốc Hưng nên không bị phạt nặng nhưng phải về quê.

Bậc danh nhân kỳ tài

Sau khi lấy chồng là ông Đặng Sĩ - một đại gia ở làng Chu Đậu, bà theo chồng về quê ở trang Chu, cùng chồng dựng lò làm nghề chế tác đồ sứ bán cho các thương nhân trong và ngoài nước.

Gốm Chu Đậu dưới bàn tay tài hoa của bà Bùi Thị Hý có những nét đặc trưng riêng của Chu Đậu và cũng là những nét đặc sắc của người Việt thể hiện ở màu men và họa tiết mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Mỗi sản phẩm đều chứa đựng thông điệp nhiều ý nghĩa, mong muốn của người nghệ nhân cho cuộc sống hạnh phúc và thành đạt.

Gốm Chu Đậu đương thời đạt được tinh hoa kỹ thuật cao nhất của Gốm Việt Nam thời bấy giờ, vì vậy đây không phải dòng gốm được sử dụng phổ thông, mà là được sản xuất với chức năng “ngự dụng”, tức là dành cho vua dùng và để xuất khẩu sang các thị trường lớn.

Khâm phục tài năng và ý chí của một người phụ nữ đã ở độ ngoài 40 khi chứng kiến bà một tay gây dựng sản phẩm Gốm tinh hoa hiếm có, một doanh nhân khác ở làng Chu Đậu là Ông Đặng Phúc đã đem lòng quý mến và kết hôn cùng bà. Từ đó bà và ông Đặng Phúc tiếp tục phát triển Gốm Chu đậu lớn mạnh hơn.

Di sản văn hóa Việt mãi vang danh

Hố khai quật và viên gạch của khắc hình tượng bà Bùi Thị Hý. Nguồn ảnh: Bảo tàng tỉnh Hải Dương

Trong tài liệu gia phả của dòng họ Bùi có viết về bà như sau: “Tam phiên vi chủ thương đoàn cập quốc ngoại hoán giao, đặc phẩm”, nghĩa là ba lần bà đi đến các nước để bán những sản phẩm đặc sắc do tay bà làm ra. Nhiều thông tin cho biết thêm, bà Hý biết tiếng Trung, Nhật và phương Tây, còn kết bạn với cháu gái nhà hàng hải nổi tiếng thế kỷ XV của Trung Quốc là Trịnh Hòa.

Doanh nhân, nghệ nhân Bùi Thị Hý là người có đầu óc sáng tạo vẽ kỹ thuật, mỹ thuật kỳ tài bậc nhất của gốm Chu Đậu. Bàn tay tài hoa của bà cùng các nghệ nhân đã tạo cho dòng gốm Chu Đậu đạt tới trình độ tuyệt mỹ: Đẹp về dáng, sáng về men, hoa văn trang trí tinh xảo; đạt được bốn tiêu chuẩn mà gốm ở nhiều nơi không đạt được (mỏng như giấy, trong như ngọc, trắng như ngà, kêu như chuông); thể hiện rõ tinh thần từ bi, bác ái của đạo Phật trong tâm hồn và phong cách con người Việt Nam. Gốm Chu Đậu được xuất khẩu trên những chuyến tàu viễn du trên biển đưa văn hoá Việt Nam đến với các nước trên thế giới (nhất là trong giai đoạn thế kỷ 15 – 16).

Sau một thời kỳ dài bị lãng quên, đến thế kỷ XX, người ta lại nhắc đến gốm Chu Đậu nhờ một chuyện tình cờ. Đó là khi ông Makoto Anabuki – Cán bộ ngoại giao Nhật Bản, tìm hiểu về xuất xứ chiếc bình gốm lạ tại Bảo tàng Topkapi Saray, Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ).

Cùng với đó, vào năm 1997, việc khảo sát và khai quật con tàu đắm ở Cù Lao Chàm (Quảng Nam) trở thành dấu mốc quan trọng cho sự hồi sinh của gốm Chu Đậu. Sau cuộc khai quật này, thế giới phong phú của gốm Chu Đậu đã được mở ra trước mắt người đương đại. Gần 1.000 tuyệt tác độc bản của dòng gốm này được ghi nhận, khiến hậu thế không khỏi trầm trồ.

Hồi sinh một dòng gốm gốm độc đáo của Việt Nam và quốc tế

Cho đến hiện tại, gốm Chu Đậu đã trở lại thị trường trong nước và được xúc tiến xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới. Trong đó có nước Nga, Nhật Bản và một số nước Châu Âu khác. Có thể nói, gốm Chu Đậu đã quay trở lại một cách khó tin từ tro tàn của lịch sử.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Gốm sứ Chu Đậu xứng đáng là một báu vật của quốc gia và là niềm tự hào của người Việt Nam. Những con tàu chở hàng gốm sứ Việt được phát hiện và con tàu đắm Cù Lao Chàm là một minh chứng lịch sử quan trọng.

Năm 2003 – 2007, Công ty Đoàn Ánh Dương phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Sở VHTT&DL Quảng Nam khai quật tàu đắm cổ Cù Lao Chàm.

Nhiều hiện vật đặc sắc được tìm thấy trên con tàu đắm ấy hiện được trưng bày tại điểm du lịch Thành Cổ Quảng Ngãi. Cùng với những giá trị văn hóa đặc sắc khác tại đây, Thành Cổ mang sứ mệnh bảo tồn và phát huy những “hạt vàng quá khứ”. Đặt chân đến Thành Cổ là đặt chân vào cuộc hành trình ngược thời gian tìm về với lịch sử vàng son đã một thời vang bóng.

Bài viết có tham khảo: